اهل سنت والجماعت عقیده دارند، میت وقتی در قبر گذاشته میشود اگر اهل ایمان و عمل صالح باشد، به او راحتی و آرامش میرسد، و چنانچه کافر باشد، در قبر عذاب داده می شود، اکنون سؤال این هست که این عذاب آیا به جسم میت تعلق دارد یا به روح میت، لطفاً با استناد از منابع معتبر این مسئله را توضیح دهید.

الجواب وبالله التوفیق

در مورد نعمت یا عذاب در قبر دیدگا‌ه‌های متفاوتی منقول هست:

 1ـ معتزله وخوارج معتقدند که در قبر نعمت یا عذاب وجود ندارد، این نظریه با نصوص صریح و قطعی قرآن وحدیث در تضاد هست.

2ـ دیدگاه دوم: نعمت و عذاب قبر، تنها برای جسم و بدن هست.

3ـ نعمت و عذاب قبر فقط به روح می‌رسد.

4ـ نعمت و عذاب در قبر به جسم و روح هر دو تعلق می‌گیرد، یعنی روح به جسم بر گردانده می‌شود، البته نه به اندازه‌ی دنیا، بلکه نوعی اتصال و ارتباط بین جسم و روح ایجاد می‌شود، این قول، عقیده‌ی جمهور اهل سنت والجماعت می‌باشد، و نظریه راجح و حق نیز همین می باشد.

دلیل کسانی که قائلند عذاب فقط به روح تعلق دارد این است که، میت در حال سوال و جواب هست و هیچ اثری بر جسمش نمایان نمی‌شود، مانند نشاندن، یا تنگی و فراخی لحد.

 جواب آنها چنین است که این ممتنع نیست، زیرا نظیر آن یافته شده، مانند شخص خوابیده که لذت و رنج را احساس می‌کند در حالی که بر جسم او اثری دیده نمی‌شود، حتی شخص بیدار نیز احساس رنجش و آزردگی دارد در حالی که همنشینش خبر ندارد.

 نظریه جمهور با روایات و احادیث مورد تایید است: چنانکه در روایت آمده: میت هنگامی که در قبر گذاشته می‌شود، صدای نعال مردم را می‌شنود، روایتی نیز هست که قبر کافر برایش تنگ می‌شود و استخوان پهلوهایش در هم داخل می‌شود، و نیز آمده که وقتی میت در قبر گذاشته می‌شود: ابتدا او را می‌نشانند، سپس او را مورد سوال و جواب قرار می‌دهند. با این توضیح این اعتراض نیز مندفع گردید که جسم متلاشی شده یا کاملا از بین رفته چگونه مورد سوال قرار می گیرد، زیرا خداوند متعال با قدرت مطلق خود روح را به جمیع بدن یا به جزئی از بدن هرجا که باشد باز می‌گرداند، در نتیجه بین روح وجسم نوعی اتصال یافته می‌شود.

الدلائل:

ـ في تفسير القاسمي:

وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ (155) الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لله وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ.

 وقد أرانا الله سبحانه، بلطفه ورحمته وهدايته من ذلك. أنموذجا في الدنيا من حال النائم. فإن ما ينعم به، أو يعذب في نومه، يجري على روحه أصلا، والبدن تبع له. وقد يقوى حتى يؤثر في البدن تأثيرا مشاهدا، فيرى النائم أنه في نومه ضرب، فيصبح وآثار الضرب في جسمه. ويرى أنه قد أكل وشرب، فيستيقظ وهو يجد أثر الطعام والشراب فيه. ويذهب عنه الجوع والظمأ. وأعجب من ذلك أنك ترى النائم، ثم يقوم من نومه، ويضرب ويبطش ويدافع، كأنه يقظان، وهو نائم لا شعور له بشيء من ذلك. لأن الحكم، لما جرى على الروح، استعانت بالبدن من خارجه. ولو دخلت فيه لاستيقظ وأحسّ. فإذا كانت الروح تتألم وتتنعم، ويصل ذلك إلى بدنها بطريق الاستتباع، فهكذا في البرزخ، بل أعظم. فإن تجرد الروح هناك أكمل وأقوى، وهي متعلقة ببدنها، لم تنقطع عنه كل الانقطاع. فإذا كان يوم حشر الأجساد، وقيام الناس من قبورهم، صار الحكم والنعيم والعذاب على الأرواح والأجساد ظاهرا باديا. ومتى أعطيت هذا الموضع حقه تبيّن لك أن ما أخبر به الرسول من عذاب القبر ونعيمه، وضيقه وسعته، وضمه، وكونه حفرة من حفر النار، أو روضة من رياض الجنة- مطابق للعقل. وأنه حق لا مرية فيه. وأن من أشكل عليه ذلك، فمن سوء فهمه، وقلة علمه. انتهى.^([1])

ـ وفي عون المعبود:

قال: «وإن الكافر» فذكر موته قال: ” وتعاد روحه في جسده، ويأتيه ملكان فيجلسانه فيقولان: له من ربك؟ فيقول: هاه هاه هاه، لا أدري، فيقولان له: ما دينك؟ فيقول: هاه هاه، لا أدري، فيقولان: ما هذا الرجل الذي بعث فيكم؟ فيقول: هاه هاه، لا أدري، فينادي مناد من السماء: أن كذب، فأفرشوه من النار، وألبسوه من النار، وافتحوا له بابا إلى النار ” قال: «فيأتيه من حرها وسمومها» قال: «ويضيق عليه قبره حتى تختلف فيه أضلاعه» زاد في حديث جرير قال: «ثم يقيض له أعمى أبكم معه مرزبة من حديد لو ضرب بها جبل لصار ترابا» قال: «فيضربه بها ضربة يسمعها ما بين المشرق والمغرب إلا الثقلين فيصير ترابا» قال: «ثم تعاد فيه الروح».^([2])

ـ وفي فيض البارى:

أما أهلُ السُّنة والجماعةِ فلهم فيه قولان: قيل: العذاب بالرُّوح فقط. وقيل: بالروح والجسدِ مِعًا. ومال إلى الأَوَّل الحافظ ابنُ القيِّم رحمه الله تعالى. والأقرب عندي هو الثاني وذهب الصوفيةُ إلى أَنَّه على الجسد المثالي، وهو أكثف من عالم الأرواح، وألطفُ من عالم الأجساد. الحاصل: أن شيئًا من العذاب يَبْدأ من القبر، ثم يَتِم العذابُ عند دخوله في جهنَّم، كما قال تعالى: Pوَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُواْ آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِO.^([3])

---

([1]) تفسیر القاسمي المسمی بمحاسن التأویل/ج1/ 486/ سورة البقرة/الآِیة:154/دار الحدیث.

([2]) عون المعبود شرح سنن أبي داود/جزء13/ص34/کتاب السنة/باب عذاب القبر/دارإحیاءالتراث العربي.

([3]) فیض الباري شرح صحیح البخاري/ج2/ص492/کتاب الجنائز/ باب ماجاء في عذاب القبر/المکتبة الرشیدیة.

و الله اعلم بالصّواب

آدرس فتوا: https://hamadie.ir/fiqh/?p=970
مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه، اهل سنت و جماعت بر اساس فقه حنفی
کپی و انتشار فتاوی با ذکر نام منبع «مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه» و آدرس فتوا مجاز می باشد و انتشار بدون ذکر منبع و آدرس شرعاً مجاز نمی باشد.