دارالافتاء مجازی حمادیه اهل سنت و جماعت – بر اساس فقه حنفی
الجواب بسم ملهم الصواب
در ابتدا باید این مطلب را خاطر نشان کرد که در حدیثی می‌آید که نبی اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرمایند: النساء حبائل الشیطان(فتح الباری /کتاب الإیمان ج3/ص494)، یعنی شیطان هر حیله و نیرنگی را به کار ببرد توسط زنان به هدف خود به راحتی خواهد رسید. بنابر این مطابق با این قاعده‌ای که نبی اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ بیان فرمودند، تمامی احکام زنان نسبت به رفتن زنان و شرکت نمودن آنها در مکانها و اجتماعات مختلف مترتب می‌شود. شرکت در مراسم تعزیه و رفتن بر سر مزارها و قبرستانها نیز از آن جمله اجتماعاتی است که زنان از جمله پیشکسوتان این برنامه ها به حساب می‌آیند بنابر این از جانب شریعت احکامی متعین گشته است.
از آنجا که خداوند متعال زن را موجودی ظریف و سرشار از احساسات خلق نموده، بنابر این زنان بر خود کنترل ندارند و در وقت مصیبت و بلاها از همه بیشتر جزع و فزع و نوحه سرایی می‌کنند. در نتیجه شریعت از رفتن آنان به قبرستانها ممانعت کرده است.
و دیگر اینکه با رفتن آنها بر سر قبور مفاسدی دیگر محتمل است، که در صورت خود داری آنها از رفتن به زیارت قبور، از این گونه مفاسد پیشگیری می‌شود. البته علما‌ی کرام و فقهای عظام درباره‌ی پیرزنان نوشته‌‌اند: در صورتی که بر خود کنترل داشته و نوحه گری و بی‌تابی نکنند، در رفتن آنان به قبرستان گنجایش می‌باشد و در صورتی که زن جوان بوده به هیچ عنوان اجازه‌ی رفتن او به قبرستان جایز نمی‌باشد، چراکه شریعت مبین اسلام به چنین زنانی برای ادای فریضه‌ی نماز اجازه‌ی رفتن به مسجد را نمی‌دهد؛ لذا زیارت قبور که از مستحبات است به طریق اولی برای آن اجازه نمی‌باشد. و دیگر اینکه اگر مردان و یا از میان زنان (پیرزنان) اراده‌ی رفتن به زیارت قبور دارند در روزهای شنبه، دوشنبه، پنج شنبه و جمعه رفتن آنان بهتر است.
از این رو در مورد دو حدیث (1ـ لعنت به زنانی که به کثرت به زیارت قبور می‌روند2ـ امر به زیارت قبور شدن) در میان علما دو قول موجود است:
برخی از علما ممانعت را فقط در حق مردان منسوخ دانسته‌اند و در حق زنان این حکم کما کان باقی بوده و رفتن آنان به زیارت قبور موجب لعنت می‌باشد، و دسته‌ای دیگر از علما این حکم را در حق زنان و مردان منسوخ دانسته‌اند بنابر این زیارت قبور را برای زنان نیز مطلقا جایز قرار داده‌اند امّا در رفتن زنان برای زیارت قبور، مفاسدی دیگر از قبیل عدم اهتمام به حجاب شرعی، و یا هنگامی که چشم شان به قبر یکی از اقارب خود از قبیل برادر، فرزند، همسر و یا پدر بیفتد شروع به گریه ونوحه سرایی می‌کنند) از دیگر مفاسد زیارت قبور توسط زنان این است که: چنانچه زنی بر سر قبر یکی از اولیای خدا برود، چنان مواردی پیش آمده که شروع به طواف قبر کرده‌اند و یا به طرف قبر سجده کرده و حاجات خود را از صاحب قبر طلب کرده‌اند و شروع به پخت و پز کرده و شیرینی و نذوراتی برای آن میت می‌دهند و شمع و چراغ روشن کرده و دیگر اعمال نامشروعی که از لحاظ شرعی ثبوتی ندارد، انجام می‌دهد. غرض اینکه مبتلا به أعمال شرکی و محرمات و محذورات شرعی می‌شوند که عموما بر سر قبور اولیای خداوندی انجام می‌گیرد بنابر همین دلائل از رفتن زنان بر سر قبور شدیدا منع آمده است و برای کسب ثواب عملی مستحب، مرتکب حرام می‌شوند و همچنین هر آن مردی که حالت او همانند اینگونه زنانی باشد که وصفشان گذشت آنها نیز در همین حکم شرع داخل‌اند. البته برای زنان در خانه‌ها ماندن بهتر بوده و از همان جا ایصال ثواب بکنند و اگر زنی بخواهد که برای زیارت قبور برود، در صورتی که مسِنّ بوده با رعایت موازین شرعی اجازه است و زنان جوان قطعا از رفتن به زیارت قبور خود داری کنند، بالأخص در این دور و زمان که زنان در روزهای مخصوصی با مردان به صورت عمومی به طرف قبرستانها روانه می‌شوند که در این صورت بعضی جوانان بی بند و بار در کمین اند تا به هر نحوی که شده به مقاصد شوم خود برسند و مرتکب چشم چرانی و در نتیجه به جای انجام امر مستحبی مرتکب فعل حرام می‌شوند و هر آن امر مباح و مستحبی که منجر به ارتکاب حرام شود، ترک آن واجب می‌گردد.
(نکته: در ظاهر حدیث، در امر زیارت قبور، پیر زنان از زنان جوان تفکیک نشده‌اند، اما فقهای کرام با مد نظر قرار دادن جو و شرایط زمان، قید و بند‌هایی را ذکر کرده‌اند که در مطالب بالا به آن اشاره شد. از این رو صرفا به علت جواز شرعی رفتن زنان به منظور زیارت قبور و عدم اختصاص آن به پیر زنان، اگر زن جوانی به نیت زیارت قبور و حصول عبرت و ایجاد خوف آخرت، با رعایت حجاب و موازین شرعی به غیر از اوقات شلوغ، و به همراه محرم خود به قبرستان برود گنجایش دارد.)
الدلائل:
ـ فی سُنن ابن ماجه،
حدثنا يونس بن عبد الأعلى . حدثنا ابن وهب . أنبأ نا ابن جريج عن أيوب ابن هانئ عن مسروق بن الأجدع عن ابن مسعود : – أن رسول الله صلى الله عليه و سلم قال ( كنت نهيتكم عن زيارة القبور فزوروها . فإنها تزهد في الدنيا وتذكر الآخرة ).([1])
ـ وفی مشكاة المصابيح،
وعن محمد بن النعمان يرفع الحديث إلى النبي صلى الله عليه وسلم قال : ” من زار قبر أبويه أو أحدهما في كل جمعة غفر له وكتب برّا ” . رواه البيهقي في شعب الإيمان مرسلا. ([2])
ـ و فی سنن الترمذی:
حدثنا الحسين بن حريث حدثنا عيسى بن يونس عن ابن جريج عن عبد الله بن أبي مليكة قال : توفي عبد الرحمن بن أبي بكر بحبشي قال فحمل إلى مكة فدفن فيها فلما قدمت عائشة أتت قبر عبد الرحمن بن أبي بكر
وفی حاشیة الترمذی النسخة الهندیة(ص204)ویرد علیه أن عائشة کیف زارت مع النهی ، ویمکن أن یجاب أن النهی محمول علی تکثیر الزیارة، لأنه صیغة مبالغة ولذا قالت: لو شهدتک ما زرتک لأن التکرار ینبئ عن الإکثار.([3])
4ـ وأیضا فی جامع الترمذی،
حدثنا قتيبة حدثنا أبو عوانة عن عمر بن أبي سلمة عن أبيه عن أبي هريرة : أن رسول الله صلى الله عليه و سلم لعن زوارات القبور قال وفي الباب عن ابن عباس و حسان بن ثابت قال أبو عيسى هذا حديث حسن صحيح وقد رأى بعض أهل العلم أن هذا كان قبل أن يرخص النبي صلى الله عليه و سلم في زيارة القبور فلما رخص دخل في رخصته الرجال والنساء وقال بعضهم إنما كرهت زيارة القبور للنساء لقلة صبرهن وكثرة جزعهن. ([4])
5-وفی هامش الترمذی:
قوله فزوروها قال الطیبی زیارة القبر ماذون فیها للرجال وعلیه عامة اهل العلم واما النساء فقد روی عن ابی هریرة ان رسول الله صلی الله علیه وسلم لعن زوارات القبور فری بعض اهل العلم ان هذا کان قبل ان یرخص زیارة القبور فلما رخص عمت الرخصة لهن فیه انتهی قال نووی فاجمعوا علی أن زیارتها سنة لهم وهل یکره للنساء وجهان قطع الأکثرون بالکراهة ومنهم من قال لایکره کذافی المرقاة.([5])
6- وفیهامش صحیح البخاری:
وقال العینی وروی فی اباحة احادیث کثیرة منها حدیث بریدة اخرجه مسلم قال قال رسول الله صلی علیه وسلم نهیتکم عن زیارة القبور فزوروها لحدیث ورواه الترمزی ایضا والعمل علی هذا عند اهل العلم لایرون بزیارة القبور باسا و هو قول ان مبارک والشافعی واحمد واسحاق وروی الترمزی حدیث ابی هریرة ان رسول الله صلی الله علیه وسلم قال لعن الله زوارات القبور وقال هذا حدیث حسن صحیح ثم قال وقد روای بعض اهل العلم ان هذا کان قبل ان یرخص النبی صلی الله علیه فی زیارة القبور فلما رخص دخل فی الرخصة الرجال والنساء انتهی([6])
ـوفی عمدة القاري:
وحاصل الكلام من هذا كله أن زيارة القبور مكروهة للنساء، بل حرام في هذا الزمان، ولا سيما نساء مصر لأن خروجهن على وجه فيه الفساد والفتنة. ([7])
ـوأیضا فی عمدة القاری.
وقال ابن عبد البر: يمكن أن يكون هذا قبل الإباحة. قال: وتوقي ذلك للنساء المتجملات أحب إلي، وإما الشواب فلا يؤمن من الفتنة عليهن وبهن حيث خرجن، ولا شيء للمرأة أحسن من لزوم قعر بيتها. ولقد كره أكثر العلماء خروجهن إلى الصلوات فكيف إلى المقابر… وحاصل الكلام من هذا كله أن زيارة القبور مكروهة للنساء، بل حرام في هذا الزمان، ولا سيما نساء مصر لأن خروجهن على وجه فيه الفساد والفتنة، وإنما رخصت الزيارة لتذكر أمر الآخرة وللاعتبار بمن مضى وللتزهد في الدنيا. ([8])
([1])ص501/ (رقم الحدیث 1571)/ باب ماجاء فی زیارة القبور.
([2]) ج1/ص536، رقم الحدیث: 1768 / شعب الإیمان/ باب فی بر الوالدین/فصل فی حفظ حق الوالدین بعد موتها/
([3])ص 230/کتاب الجنائز /باب ماجاء فی زیارة القبور/
([4])ص203/کتاب الجنائز /باب ماجاء فی زیارة القبور/
([5])ج1/ص203/مجلد2/کتاب الصلاة/ ابواب الجنائز.
([6]) ج1/ص171/
([7]) ج8/ص70/ کتاب الجنائز/ اب قول النبی صلی الله علیه وسلم یعذب المیت ببکاء أهله علیه
([8]) ج8/ص70/ کتاب الجنائز/باب قول النبی صلی الله علیه وسلم یعذب المیت ببکاء أهله علیه
و الله اعلم بالصّواب
آدرس فتوا:
https://hamadie.ir/fiqh/?p=615
مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه، اهل سنت و جماعت بر اساس فقه حنفی
کپی و انتشار فتاوی با ذکر نام منبع «مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه» و آدرس فتوا مجاز می باشد و انتشار بدون ذکر منبع و آدرس شرعاً مجاز نمی باشد.