تنبیه بدنی کودکان زیر ده سال برای والدین در چه حدی مجاز است؟ و همچنین بفرمایید که معلم و استاد نیز می‌تواند خردسال را تنبیه فیزیکی و بدنی‌کند؟ چه بسا کودکانی در اثر تنبیه بدنی معلمان، کبود گشته و راهی بیمارستان شده‌اند، آیا معلم در قبال چنین ظلمی ضامن است یا خیر؟

الجواب باسم ملهم الصواب

اولیاء جهت تعلیم و تربیت فرزندان خود با رعایت شرایط ذیل می‌توانند آنها را تنبیه فیزیکی نمایند:

 أ) تنبیه از حد تحمل بچه بیشتر نباشد؛

ب) ضربه بر سر و صورت نباشد و نیز در یک دفعه زائد بر سه ضربه نباشد؛

ج) با چوب و شلاق و غیره نباشد.

بنابراین معلم با اجازه‌ی اولیاء کودک می‌تواند وی را تنبیه بدنی نماید البته با رعایت شروط فوق، اما اگر رخصتی برای تنبیه کودک از جناح اولیاء به وی داده نشده یا این که تنبیه غیر متعادلی باشد، معلم در قبال آسیب های وارده بر کودک ضامن است.

• گفتنی است که معلمان مدارس بویژه مدارس علوم دینی در این زمینه از خشونت و تندروی برحذر باشند تا مبادا فراگیری علوم دینی وحشتی بزرگ در جامعه تلقی شود و بسیاری از افراد ذی صلاح بدین وسیله محروم شوند. 

الدلائل:

ـ وفی ردّالمحتار:

وإن ضربه المعلم بإذن الوالد لا يضمن المعلم اهـ وفي الولوالجية: ضرب ابنه في أدب أو الوصي ضرب اليتيم فمات يضمن عنده، وكذا إن ضربه المعلم بلا إذنهم ضمن، وإن بإذن فلا؛ لأن الأب والوصي مأذونان في التأديب، بشرط السلامة؛ لأنهما يملكان التصرف في نفسه وماله لو خيرا له.

وأیضا فی رد المحتار:  

أما المعلم فله ضربه لأن المأمور يضربه نيابة عن الأب لمصلحته، والمعلم يضربه بحكم الملك بتمليك أبيه لمصلحة التعليم، وقيده الطرسوسي بأن يكون بغير آلة جارحة، وبأن لا يزيد على ثلاث ضربات ورده الناظم بأنه لا وجه له، ويحتاج إلى نقل وأقره الشارح قال الشرنبلالي: والنقل في كتاب الصلاة يضرب الصغير باليد لا بالخشبة، ولا يزيد على ثلاث ضربات^([1])

ـ وفی حاشیة الطحطاوی علی الدر:

قوله(بید) قیده فی امداد الفتاح بکونه ثلاث ضربات فقط، ویفهم منه أنه لا یضرب بالعصا فی جمیع ما أمر به ونهی عنه  فلیراجع حلبی، والمنصوص أنه یجوز للمعلم أن یضربه بإذن أبیه نحو ثلاث ضربات ضربا وسطا سلیما، ولم یقید بغیر العصا، وإذا مات لزمت دیته العاقلة^([2])

ـ وفی مراقي الفلاح:

إذا وصلوا في السن (لسبع سنين وتضرب عليها لعشر بيد لا بخشبة) أي عصا كجريدة رفقا به وزجرا بحسب طاقته ولا يزيد على ثلاث ضربات بيده قال صلى الله عليه و سلم ” مروا أولادكم بالصلاة لسبع واضربوهم عليها لعشر^([3])

ـ وفی سيرة الحلبية:

أن المعلم لا يضرب الصبي على تعليم القرآن أكثر من ثلاث ضربات وأورد الحافظ السيوطي عن الكامل لإبن عدي بسند ضعيف عن ابن عمر رضي الله تعالى عنهما أن النبي صلى الله عليه وسلم نهى أن يضرب المؤدب الصبي فوق ثلاث ضربات^.([4])  

ـ و هکذا فی فتاوی محمودیه^([5])

---

([1]) ج9/ص529/و ج10/ص173/کتاب الجنایات/ /کتاب الحظر والإباحة:فصل فی البیع/ دارإحیاء التراث العربی.

([2]) ج2/ص6/کتاب الصلاة/المکتبة الطارق.

([3]) ص104و105/کتاب الصلاة/مکتبة أمیر، دمشق.

([4]) ج1/ص390/والحبل العهد المیثاق/دار المعرفة [الشاملة]

([5]) ج14/ص126/باب التعزیر/إداره الفاروق کراچی، 1430 ق. 

و الله اعلم بالصّواب

آدرس فتوا: https://hamadie.ir/fiqh/?p=533
مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه، اهل سنت و جماعت بر اساس فقه حنفی
کپی و انتشار فتاوی با ذکر نام منبع «مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه» و آدرس فتوا مجاز می باشد و انتشار بدون ذکر منبع و آدرس شرعاً مجاز نمی باشد.