دارالافتاء مجازی حمادیه اهل سنت و جماعت – بر اساس فقه حنفی
الجواب باسم ملهم الصواب
اجماع سلف بر این است که اللهتعالی دارای صفات است، اما کیفیت و کمیت آن را مورد بررسی قرار ندادند و صفات پروردگار را نیز به چیزی یا کسی تشبیه ندادند تا ثابت کنند که چگونه است، فقط آنچه از روشنی آیات و احادیث به اهل سنت و الجماعة که اشاعره و ماتریدیه هم از اهل سنت والجماعة هستند، رسیده به آن ایمان آوردند و این هم بالاترین سعادت است که در مقابل اسماء و صفات پرودگار دنبال تاویل و تفسیر نرفتند فقط شنیدند و ایمان آوردند و همه چیز را به الله متعال واگذار کردند. البته ناگفته نماند که تاویلات و سخنهای بعضی از پیروان این فرقههای اهل سنت بنابر ضرورت و نیاز همان زمان برای دفاع از داشتهها و آموزههای عقیدهی اسلامی در برابر معاندان بوده و تا این باور سالم از طعن طعنهزنان در امان و محفوظ بماند، به بعضی تاویلات روآوردهاند، وگرنه همهشان همان عقیده توحید و تفویض است که در اصل و اساس آن هیچ اختلافی ندارند.
اما کسانیکه منسوب به فرقه جهمیه هستند، صفات پروردگار را کاملا نفی میکنند و میگویند: اگر صفات پروردگار را حقیقتا برای او ثابت کنیم و آنها را بر ظاهر حمل نکنیم، برای الله جسم ثابت میشود که این درست نیست. همچنان عقیده دارند که اللهتعالی بالای عرش نیست و ید و وجه هم ندارد و به آسمان دنیا پایین نمیآید و قدم نمیگذارد و در آخرت هم کسی او را دیده نمیتواند و کلام ندارد و سخن هم نمی‌گوید و کسی اگر این صفات را برای الله متعال ثابت کند و عقیده داشته باشد، وی را اهل تشبیه و تجسیم میدانند؛ چنانکه در گذشته اهل سنت و جماعت را «حشویه» عنوان میکردند. آنان تمامی این نفی و تعطیلهایی را که در حق صفات الله مرتکب شدند به حجت تنزیه و مبرّادانستن الله از عیب و نقص انجام میدهند؛ چنانچه که اگر یک بیعلم، حجتآوریشان را ببیند و بشنود، اینها را از اشد تعظیم و تقدیسکنندگان اللهتعالی از عیب و نقص، تصور میکند و در حقیقت نمیداند که تأویلات جهمیه تماما تعطیل و کفر است.
همچنان اهل سنت و الجماعة که عبارت از اشاعره و ماتریدیه باشند میگویند: صفات پروردگار همه ثابتاند و حقیقت آنها برای الله متعال معلوم است و ما نمیتوانیم تشبیه به چیزی یا کسی بدهیم که چگونه است فقط ایمان داریم که اللهتعالی داری صفات است و صفات او هم حقیقی است، نه مثل بقیه مخلوقات که صفاتشان عارضی است و گاهی هست و گاهی نیست، فقط میتوانمی بگوییم: «لیس کمثله شیء». همچنان اللهتعالی را به هیچ چیزی تشبیه نمیدهیم تا کمیت و کیفیت صفاتش را ثابت کنیم.
علامه ذهبی در میزان الاعتدال میفرماید: جهم بن صفوان یک شر و بدی بزرگی کاشت و در زمان صغار تابعین در خلافت بنی امیه از بین رفت.
الدلائل:
ـ وفي العصیدة السماویّة، قال المفتي رضاء الحق حفظه الله:
تنسب هذه الفرقة إلی جهم بن صفوان السمرقندي. ولها عقائد عجیبة وغریبة. ینفون صفات الباري تعالی کلها، وینکرون رؤیته تعالی، ویقولون بخلق القرآن، ویقولون: الله عبارة عن الوجود المطلق، ثم یجعلون له جسما. ویقولون بفناء الجنة والنار. والإیمان عندهم عبارة عن المعرفة فحسب. والکفر عبارة عن الجهل فقط. ویقولون بالجسم لله تعالی. ولا فعل لأحد سوی الله تعالی عندهم. فإن نسب إلی أحد فإنّما ینسب مجازًا. توافق الجهمیة المعتزلةَ في کثیر من العقائد، ولذا أطلق الإمام البخاري والإمام أحمد رحمهما الله تعالی «الجهمیة» علی المعتزلة. ولکن یری الخیاط المعتزلي أنه لا یصح نسبة الجهمیة إلی المعتزلة. فإنهم وإن وافقوا المعتزلة في بعض المسائل؛ فقد خالفوهم في أخری.([1])
ـ وفي المقالات الإسلامي، قال علي بن إسماعيل الأشعري:
الذي تفرد به جهم القول بأن الجنة والنار تبيدان وتفنيان، وأن الإيمان هو المعرفة بالله فقط والكفر هو الجهل به فقط، وأنه لا فعل لأحد في الحقيقة إلا الله وحده وأنه هو الفاعل وأن الناس إنما تنسب إليهم أفعالهم على المجاز كما يقال: تحركت الشجرة ودار الفلك وزالت الشمس وإنما فعل ذلك بالشجرة والفلك والشمس الله سبحانه إلا أنه خلق للإنسان قوة كان بها الفعل وخلق له إرادة للفعل واختياراً له منفرداً له بذلك كما خلق له طولاً كان به طويلاً ولوناً كان به متلوناً، وكان جهم ينتحل الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر وقتل جهم بمرو قتله سلم بن أحوز المازني في آخر ملك بني أمية ويحكى عنه أنه كان يقول: لا أقول أن الله سبحانه شيء لأن ذلك تشبيه له بالأشياء، وكان يقول أن علم الله سبحانه محدث فيما يحكى عنه ويقول بخلق القرآن وأنه لا يقال أن الله لم يزل عالماً بالأشياء قبل أن تكون.([2])
([1]) العصیدة السماویّة شرح العقیدة الطحاویّة، ج2 / ص591 / الجهمیّة، دار العلوم زکریا، لینیشیا-جنوب إفریقیا.
([2]) مقالات الإسلاميين واختلاف المصلين، ص279 / دار إحياء التراث العربي.
و الله اعلم بالصّواب
آدرس فتوا:
https://hamadie.ir/fiqh/?p=4273
مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه، اهل سنت و جماعت بر اساس فقه حنفی
کپی و انتشار فتاوی با ذکر نام منبع «مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه» و آدرس فتوا مجاز می باشد و انتشار بدون ذکر منبع و آدرس شرعاً مجاز نمی باشد.