دارالافتاء مجازی حمادیه اهل سنت و جماعت – بر اساس فقه حنفی
الجواب باسم ملهم الصواب
از ابوهریره (رضي الله عنه) روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «کسی که از جانب وی به یکی ستم وظلمی انجام گرفته باشد، چون لطمه بر آبروی وی ویا چیزی دیگر، باید امروز از وی بخشودگی بخواهد، قبل از آنکه (روزی فرا رسد) که او را درهم و دیناری نباشد و اگر آن ظالم را(در آنروز) عملی نیک باشد، از آن به اندازه ظلم وی گرفته میشود و اگر او را عمل نیک نباشد، از اعمال بد کسی که بر وی ظلم کرده است گرفته میشود و بر او بار میشود».
و در مورد توبه از گناهان، امام نووی علیه الرحمة در کتاب خود(ریاض الصالحین) میفرماید:
توبه کردن از تمام انواع گناهان لازم و واجب است، پس اگر گناه، ما بین بنده و خداوند بود و متعلق به حقوق بندگان نبود، برای توبه از آن سه شرط وجود دارد: 1ـ بصورت کامل از آن روی گرداند و آن عمل را رها کند؛
2ـ از انجام دادن آن پشیمان شود؛ 3ـ عزم کند که دوباره به آن رجوع نکند. اگر یکی از آنها موجود نباشد، توبه آن قبول نمیشود.
واگر گناه متعلق به حق انسانی بود، برای آن چهار شرط وجود دارد، سه شرطی که بالا ذکر گردید، چهارم اینکه خودش را از حق صاحبش پاک و مبرّا کند، اگر مال یا امثال آن بود، آن را به صاحبش برگرداند، و اگر حد قذف (تهمت زدن) یا شبیه آن بود، توانایی فراهم کردن آن را برای صاحب حق بدهد، یا اینکه از او حلالی بخواهد، و اگر غیبتی بود از وی حلالی بطلبد.
لذا معلوم میشود که حق الناس فقط با توبه معاف نمیشود حتی با حج، عمره و جهاد که طبق حدیث، تمام گناهان را از بین می برد، باز هم معاف نمیشوند.
نیز از آنحضرت صلی الله علیه وسلم ثابت است که در شبانگاه عرفه برای مغفرت امت خویش دعا فرمودند، پس جواب داده شد که من مغفرتشان کردم، بجز از مظالم، چرا که من آنها را از مظلوم خواهم گرفت، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: خدایا اگر مشیت شما باشد، مظلوم را حصهای از بهشت داده و ظالم را مغفرت کنید. در آن شب دعای آنحضرت صلی الله علیه وسلم اجابت نشد، چون به مزدلفه صبح نمود، دوباره دعا فرمود، پس اجابت گردید.
همچنین طبق آنچه در بعضی روایات میآید: (زمانی که انسان ها در میدان قیامت جمع می شوند، غرفه هایی نمایان میشوند که اهل میدان آن را چنان می‌بینند که اهل زمین ستارگان را در آسمان می بینند، اهل محشر می‌پرسند که این غرفه ها برای چه کسانی هستند؟ خداوند متعالی میفرمایند: این غرفه ها برای کسانی هستند از آنچه که نزد برادرش مورد ظلم وستم قرارگرفته است، کوتاه بیایند، پس هر مظلوم از ظلمی که به وی شده، کوتاه می آید تا از آن غرفه های بلند مرتبه را حاصل نماید).
معلوم میشود که حق الناس نیز، به نحوی معاف خواهد شد.
اما باز هم انسان باید از حقوق الناس بترسد و پرهیزگاری را اختیار کند زیرا ایمان میان ترس و امید قرار دارد.
الدلائل:
ــ في الجامع لأحکام القرآن:
قال العلماء: الذنب الذي تكون منه التوبة لا يخلو، إما أن يكون حقا لله أو للآدميين. فإن كان حقا لله كترك صلاة فإن التوبة لا تصح منه حتى ينضم إلى الندم قضاء ما فات منها. وهكذا إن كان ترك صوم أو تفريطا في الزكاة.
وإن كان ذلك قتل نفس بغير حق فأن يمكن من القصاص إن كان عليه وكان مطلوبا به. وإن كان قذفا يوجب الحد فيبذل ظهره للجلد إن كان مطلوبا به. فإن عفي عنه كفاه الندم والعزم على ترك العود بالإخلاص. وكذلك إن عفي عنه في القتل بمال فعليه أن يؤديه إن كان واجدا له، قال الله تعالى: {فمن عفي له من أخيه شيء فاتباع بالمعروف وأداء إليه بإحسان}[البقرة: 178]. وإن كان ذلك حدا من حدود الله كائنا ما كان، فإنه إذا تاب إلى الله تعالى بالندم الصحيح سقط عنه.([1])
ــ وفي ریاض الصالحین:
قال العلماء: التوبة واجبة من كل ذنب، فإن كانت المعصية بين العبد وبين الله تعالى لا تتعلق بحق آدمي. فلها ثلاثة شروط: أحدها: أن يقلع عن المعصية. والثاني: أن يندم على فعلها. والثالث: أن يعزم أن لا يعود إليها أبدا، فإن فقد أحد الثلاثة لم تصح توبته.
وإن كانت المعصية تتعلق بآدمي فشروطها أربعة: هذه الثلاثة، وأن يبرأ من حق صاحبها، فإن كانت مالا أو نحوه رده، وإن كانت حد قذف ونحوه مكنه منه أو طلب عفوه، وإن كانت غيبة استحله منها. ([2])
([1]) تفسیرالقرطبي، الجامع لأحکام القرآن/ج6، جزء:18/ص176/سورة التحریم/الآیة: 8/دارالکتاب العربي، بیروت.
([2]) ریاض الصالحین مع شرحه روضة المتقین/ج11/ص46/کتاب المأمورات/باب التوبة/دار الفکر، بیروت – لبنان.
و الله اعلم بالصّواب
آدرس فتوا:
https://hamadie.ir/fiqh/?p=3890
مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه، اهل سنت و جماعت بر اساس فقه حنفی
کپی و انتشار فتاوی با ذکر نام منبع «مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه» و آدرس فتوا مجاز می باشد و انتشار بدون ذکر منبع و آدرس شرعاً مجاز نمی باشد.