سفر کردن به قصد زیارت روضه‌ی اطهر پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وسلّم چه حکمی دارد؟ چون برخی این عمل را ناجایز می‌پندارند و از حدیث «لاتشدّوا الرحال الاّ إلی ثلثة …المسجدالحرام والمسجد الأقصی ومسجدی…» دلیل می‌گیرند. جمهور امت این حدیث را چگونه توجیه می‌کنند؟ لطفاً راهنمایی بفرمایید.

الجواب وبالله التوفیق

زیارت روضه‌ی مبارک آنحضرت صلی‌الله علیه وسلّم از بهترین اعمال و مستحبات می‌باشد. در حدیث آمده است: «من زار قبري وجبت له شفاعتي» و «من زارني بعد موتي، فكأنما زارني في حياتي، ومن مات بأحد الحرمين بُعث من الآمنين يوم القيامة». که نشانگر اهمیت زیارت قبر مبارک آنحضرت صلی‌الله علیه وسلّم می‌باشد.

از فقهای کرام در مورد زیارت روضه‌ی اقدس صل‌الله علیه وسلّم سه قول منقول می‌باشد:

1ـ برخی آن را مستحب می‌دانند؛

2ـ گروهی دیگر می‌گویند که واجب است؛

3ـ بعضی دیگر نیز بر این باورند که زیارت روضه‌ی اقدس صلی‌الله علیه وسلّم نزدیک به واجب می‌باشد.

 که علامه شامی و مولانا اشرف علی تهانوی رحمهما الله قول سوم را اختیار کرده‌اند.

حدیث لاتشدّوا الرحال الاّ إلی ثلثة المسجد الخ قصر حقیقی نیست، بلکه به اعتبار مساجد قصر اضافی می‌باشد؛ یعنی به غیر از این سه مسجد، به طرف مسجدی دیگر سفر کردن جایز نمی‌باشد، نه اینکه مطلقاً سفر کردن جایز نیست. بر قصر اضافی بودن حدیث قرائنی به شرح ذیل موجود است:

1ـ حافظ ابن حجر رحمه‌الله در فتح الباری می‌فرماید: «روى أحمد من طريق شهر بن حوشب قال سمعت أبا سعيد وذكرت عنده الصلاة في الطور فقال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم لا ينبغي للمصلي أن يشدّ رحاله إلى مسجد تبتغى فيه الصلاة غير المسجد الحرام والمسجد الأقصى ومسجدي. وشهر، حسن الحديث»

این حدیث به صراحت بیان می‌دارد که از سفر کردن به منظور نماز، به جز از سه مسجد ذکر شده در حدیث، از دیگر مساجد نهی شده است. بنابراین سفر کردن به منظور زیارت و… در نهی وارد شده در حدیث داخل نیست.

2ـ و از طرفی هم اجماع بر این است که سفر کردن حاجی به طرف عرفات، مزدلفه و مِنی فرض است و به همین صورت جهاد در راه خدا و هجرت از دارالکفر فرض می‌باشد؛ سفر به منظور طلب علم مستحب بوده و بسا اوقات نیز به درجه‌ی فرضیت می‌رسد و برای تجارت و سایر مقاصد دنیوی هم سفر کردن جایز است.

 غیر مقلدان و مخالفان سفر به منظور زیارت روضه‌ی اطهر آنحضرت صلی‌الله علیه وسلّم، از روایت «لا تتّخذوا قبری عیدا» نیز برای عدم جواز دلیل می‌گیرند که جمهور این حدیث را با دو مطلب جواب می‌دهند:

‌1ـ برای زیارت روضه‌ی اطهر، مثل عید روز مشخصی تعیین نشده است؛ بلکه در هر زمانی می‌توان به زیارت رفت.

2ـ برای زیارت روضه‌ی اطهر، مثل عید اجتماعی توأم با زیب و زینت و لهو و لعب انجام نمی‌شود؛ بلکه زیارت عبارت است از اجتماع و حضوری که مشتمل بر دعا و عرض سلام می‌باشد.

الدلائل:

ـ فی الدارقطنی:

ثنا القاضي المحاملي، نا عبيدالله بن محمد الورَّاق، نا موسى بن هلال العبدي، عن عبيدالله بن عمر، عن نافع، عن بن عمر، قال: قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: «من زار قبري وجبت له شفاعتي».^([1])

ـ وأيضاً فی الدارقطنی:

حدثنا أبو عبيد، والقاضي أبو عبد الله، وابن مخلد، قالوا: نا محمد بن الوليد البسري، نا وكيع، نا خالد بن أبي خالد، وأبو عون، عن الشعبي والأسود بن ميمون عن هارون أبي قزعة، عن رجل من آل حاطب عن حاطب، قال: قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: «من زارني بعد موتي، فكأنما زارني في حياتي، ومن مات بأحد الحرمين بُعث من الآمنين يوم القيامة».^([2])

ـ وفی فتح الباری:

ومنها أن المراد حكم المساجد فقط وأنه لا تشد الرحال إلى مسجد من المساجد للصلاة فيه غير هذه الثلاثة وأما قصد غير المساجد لزيارة صالح أو قريب أو صاحب أو طلب علم أو تجارة أو نزهة فلا يدخل في النهي ويؤيده ما روى أحمد من طريق شهر بن حوشب قال سمعت أبا سعيد وذكرت عنده الصلاة في الطور فقال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم «لا ينبغي للمصلي أن يشد رحاله إلى مسجد تبتغى فيه الصلاة غير المسجد الحرام والمسجد الأقصى ومسجدي» وشهر ، حسن الحديث.^([3])

ـ أيضاً فی فتح الباری:

وهي مشهورة في بلادنا والحاصل أنهم ألزموا بن تيميه بتحريم شد الرحل إلى زيارة قبر سيدنا رسول الله صلى الله عليه و سلم وأنكرنا صورة ذلك، وفي شرح ذلك من الطرفين طول وهي من أبشع المسائل المنقولة عن ابن تيميه ومن جملة ما استدل به على دفع ما ادعاه غيره من الإجماع على مشروعية زيارة قبر النبي صلى الله عليه و سلم ما نقل عن مالك أنه كره أن يقول زرت قبر النبي صلى الله عليه و سلم وقد أجاب عنه المحققون من أصحابه بأنه كره اللفظ أدبا لا أصل الزيارة فإنها من أفضل الأعمال وأجل القربات الموصلة إلى ذي الجلال وأن مشروعيتها محل إجماع بلا نزاع والله الهادي إلى الصواب.^([4])

ـ وفی الرد:

وشرح المختار أنها قريبة من الوجوب لمن له سعة…. (قوله ما لم يمر به) أي بالقبر المكرم أي ببلده، فإن مر بالمدينة كأهل الشام بدأ بالزيارة لا محالة لأن تركها مع قربها يعد من القساوة والشقاوة، وتكون الزيارة حينئذ بمنزلة الوسيلة وفي مرتبة السنة القبلية للصلاة.^([5])

ـ وفی إعلاءالسنن:

قلت: وقوله صلی‌الله علیه وسلّم : «من زار قبري» عام لکل زائر سواء کان من أهل المدینة أو من غیرهم، ولا دلیل علی کونه خاصاً بمن کان قریباً من المدینة أو من أهلها کما لا یخفی، فثبت جواز شدّ الرحال لزیارة قبره صلی‌الله علیه وسلّم. ^([6])

ـ وأيضاً فی إعلاءالسنن:

ورحم الله طائفة قد أغمضت عیونها عن کلّ ذلک، وأنکرت زیارة قبر هذا النّبي الکریم، وحرمت عن مثل هذا الفضل العظیم، وزعمت ألاّ ینوي الزائر إلاّ  مسجد النّبي صلی‌الله علیه وسلّم، ولم تدر أنّ أفضلیّة المسجد إنّما هی لأجل برکة النّبي صلی‌الله علیه وسلم، فجواز نیّة المسجد یستدعي جواز نيّة زیارته (صلی‌الله علیه وسلّم ) بالأولی.^([7])

---

(1) سنن الدارقطنی/ج2/ص531/کتاب الحج/باب المواقیت/رقم الحدیث: 194/دارالمعرفة ـ بیروت/الطبعة الأولی.

(2) سنن الدارقطنی/ج2/ص530/کتاب الحج/باب المواقیت/رقم الحدیث: 193/دارالمعرفة ـ بیروت/الطبعة الأولی.

(3) فتح‌الباری/ج3/ص85/کتاب فضل الصلاة فی مسجد مکة والمدینة/دارالسّلام/الطبعة الثالثة.

(4) فتح‌الباری/ج3/ص86/کتاب فضل الصلاة فی مسجد مکة والمدینة/دارالسّلام/الطبعة الثالثة.

(5) ردالمحتار/ج4/ص48/کتاب الحج/مطلب فی تفضیل قبره المکرمi/داراحیاءالتراث العربی/الطبعة الأولی.

(6) إعلاءالسنن/ج7/ص3606/کتاب الحج/باب الزیارة النبویّة/دارالفکر/الطبعة الأولی.

(7) إعلاءالسنن/ج7/ص3611/کتاب الحج/باب الزیارة النبویّة/دارالفکر/الطبعة الأولی.

و الله اعلم بالصّواب

آدرس فتوا: https://hamadie.ir/fiqh/?p=1268
مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه، اهل سنت و جماعت بر اساس فقه حنفی
کپی و انتشار فتاوی با ذکر نام منبع «مدرسه دینی اصحاب الصفه زاهدان، دارالافتاء مجازی حمادیه» و آدرس فتوا مجاز می باشد و انتشار بدون ذکر منبع و آدرس شرعاً مجاز نمی باشد.